Umut

Yönetmen: Şerif Gören, Yılmaz Güney

Senaryo: Şerif Gören, Yılmaz Güney

Oyuncular: Yılmaz Güney, Gülşen Alnıaçık, Tuncel Kurtiz, Osman Alyanak

70 senesinde vizyon gören bir film, Türk Sineması’nda “gerçek manasıyla” bir deprem yaratır. O ana dek bazı kendine has yönetmenlerinin cılız sesleri dışında ilk kez farklı bir sinemanın vurucu gerçekçiliğine bu denli şahit olur seyirci. Oyunculuk performansına müteakiben “kral” lakabını verdikleri bir adam yazıp yönettiği, üstüne başrolünü oynadığı “film”le bütün kalıplaşmış algıları zorlar.  Metin Erksanların, Lütfi Akadların, Atıf Yılmazların yapamadığı yapabilmek için; Yeşilçam’ın talebe göre üretim politikasına-Adana’dan pamuk ağalarının Ediz Hun’un zengin oğlanı, Türkan Şoray’ın fakir kızı oynadığı filmler sipariş ettiği bir evrendir Yeşilçam- yapımcılardan ambargo yemek pahasına karşı çıkmak adına; kendi popülaritesinin getirilerinden kendi sinemasını inşa etme fırsatını yaratmak üzere çekilir “Umut”. Ve Yılmaz Güney silinmeyecek izini serper sinemamıza.

Yılmaz Güney’i diğer yönetmenlerden, yönetmenlik deneyen yıldızlardan ayıran bir çok nüans var. Politik kimliğiyle aynı izlekten gelişen entelektüel birikim, güçlü bir sinema duygusu ve içinde bir türlü susmayan “Sinema bu değil!” çığlığı. Acemilik dönemini bitirdiğini bağıra çağıra ilan ettiği “Umut”ta Türk Sinemasında bir sosyal gerçekçilik türünü temellendiriyor, bir yandan da Yeşilçam’ın kemikleşmiş anlatım biçimlerine karşı mücadele veriyor. Yeşilçam’ın söyleyerek anlatma yönteminin içi geçmişliğinin yerine İtalyan Yeni Gerçekçiliği’nden beğendiği, öğrendiği, aldığı -göstererek anlatma- yöntemini alır Yılmaz Güney. Bu onun kolayca melodrama dönecek filmlerinin ağlatmaktan ziyade yumruk atan filmlere dönüşebilmesinde en önemli etkenlerden biri.

Yılmaz Güney’in çocukluk dönemini anlatan bu filmde, özellikle senaryonun –küfrün de işin içine girmesi ile- beklenmeyen bir doğallığa ulaştığını söylemek elzem. Tuncay Kurtiz de performansıyla filmin vurucu gerçekçiliğinde Yılmaz Güney’in en büyük yardımcısı. Ankara Sinema Derneği’ne göre Türk Sineması’nın en iyi on filminden biri olan bu film hakkında ne söylesek az biraz “spoiler”a kaçar.

-Cabbar, karısı, yaşlı anası ve beş çocuğunu, borç harç aldığı ve iki atın çektiği eski fayton ile geçindirme çabasındadır. Yaşamları büyük bir yoksulluk içinde sürüp gitmektedir ve uçan kuşa borcu vardır. Bir kazada, otomobilin çarptığı atlardan biri ölür. Yeni bir at almak için çalmadık kapı bırakmaz, evindeki bir kaç parça eşyayı da satarak parayı ancak denkleştirdiğinde ise araba ve diğer atı, alacaklıları tarafından satılmıştır. Cabbar, baştan beri define aramak için baskı yapan hamal Hasan'ın zorlamasıyla, nefesi güçlü bir hacının da onayıyla, define aramaya başlar.-

Kardeş Filmler

Ladri di Biciclette-1948

Bazı kendini bilmezler tarafından “Umut”un uyarlandığı film gösterilen İtalyan Yeni Gerçekçiliği başyapıtı. Her iki filmin de benzer bir izleğe sahip olmasına karşın “Umut”un sahip inanılmaz yerel dokunuşlar bambaşka filmler haline getiriyor. Oğul karakteri üzerinden Antonio’nun bütün iç çarpışmalarına tanık olurken, “Umut”ta bu oğul karakterinin yerini biraz zorlamayla hamal Hasan alır. Bisiklet Hırsızlığı özellikle final kısmında hümanizmini, vicdanını bir seviye daha yükseltirken “Umut” ise umutsuzluğunu bir seviye daha çıkarır.

Serpico

Yönetmen: Sidney Lumet

Senaryo: Waldo Salt, Norman Wexler

Oyuncular: Al Pacino, John Randolph, Jack Keohe, Barbara Eda-Young, Cornelia Sharpe

Scorcese'nin “Departed” ile en iyi yönetmen Oscar'ını almasının ardından yaşayan, Oscarsız Hollywood yönetmenleri arasında en büyük isme yükselen Sidney Lumet'in onun ne büyük isme sahip olduğunu gösteren işlerden birisidir “Serpico”. 1924 doğumlu emektar yönetmen, Hollywood'un yeni çağı 70lerde ardı ardına çektiği önemli filmler öne çıkmıştı. Henüz sinemadan elini ayağını çekmemiş bu kıymeti bilinmemiş efsanenin kariyerin başlarında çektiği “12 Angry Men” fenomeninden de tanıyabilirsiniz. “Serpico” Lumet ile Al Pacino'nun ilk işbirliği; bir sene sonra da yine muhteşem bir iş olan “Dog Day Afternoon” çekeceklerdir.

-Frank Serpico polisliğe adımını attığı ilk günden itibaren, kendi onur ve ahlak kurallariyla, polislik mesleğinin uygulamadaki halinin çatıştığını görür. Polislerin gerçekleştirdikleri tüm ahlaksızlıklara rağmen kendi ahlak kurallarından taviz vermeden polislik görevini sürdürmeye çalışır. Dürüst duruşunun yanında diğer polislerin sinirlerini bozan hippi hayat tarzı ile hayatı pek kolay geçmemektedir. Polisin içine düştüğü yozlaşmayı tek başına sona erdirmeye çalışan Serpico'nun gerçek hikayesini anlatır film.-

Serpico'nun belki de en güzel yanı, klişe bir başarı öyküsüne ya da bir suçla savaşa epiğine  dönebilecek hikayesini iddialı lafların arkasına taşıyıp olabildiğince bir yandan güçlü bir bürokrasi eleştirisine, bir yandan tahammülsüz ve hoşgörüsüzlük üzerine giden bir filme dönüşmesi. Film tüm gerçek hayattan uyarlamanın getirdiği tüm engelleri birer birer aşarken, yetmişler Amerikasını göz zevkini sonuna kadar dolduracak kadar güzel yansıtıyor. Sanat yönetimi ile 74 Oscarlarında aday bile olamaması şaşılası bir iş. Al Pacino'nun iki “Godfather” filmi arasında sunduğu performans ile neden sinema tarihinin en büyük oyuncularından birisi olarak gösterildiğini her sahnede beynimize kazımakta.-Francis Ford Coppola da iki “Godfather” arasında “The Conversation” gibi bir iş çıkarmıştır ki, Al Pacino'nun ya da Coppola'nın yetmişleri uzaylı olarak geçirdiklerine yönelik komplo teorim bile var.-

Kardeş Filmler 

Dog Day Afternoon-1974

Sidney Lumet ile Al Pacino'nun ikinci ve son işbirliği. Yine gerçek bir olaya dayanan filmde Al Pacino erkek arkadaşının cinsiyet değiştirme operasyonu için banka soyan hırsızı canlandırmakta. Vietnam Savaşı sonrası geri döndüğü Amerika'ya bir türlü uyum sağlayamayan gazilerin yanı sıra yetmişlerin cinsel özgürlük rüzgarına da güçlü bir yorum katmaktadır. Kardeşlik sadece yönetmen ve oyuncudan kaynaklanmamaktadır; özellikle alt metinde bambaşka hikayelere rağmen benzer dertlerin bulunması kardeşliği güçlendirir.

Silkwood-1984

Mike Nichols'un bir nükleer santraldeki sızıntının örtbas edilme çabalarına karşı çıkan Karen Silkwood'un hikayesini anlattığı filmi. Merly Streep, Kurt Russell ve Cher'in başrolleri paylaştığı film eli yüzü düzgün bir biçimde bürokrasiyi eleştirmekte. Müthiş bir Merly Streep performansının yanında Kurt Russell'in yakıcı gülüşü de işin bonusu. Cher'in canlandırdığı Dolly Pelliker karakteri üzerinden de farklı tercihlere duyulan hoşgörüsüzlüğe sağlam salvolar yollanmakta.

Easy Rider-1969

Dennis Hopper'in hem yönetip Peter Fonda'yla senaryoyu yazıp başrollerde oynadığı kült film. 68 kuşağının yollara ve özgürlüğe duyduğu bağlılığa dair yapılmış belki en güçlü film. Dumanla gelen doğaçlamanın filme uçuk bir hava kattığı da kesin. Jack Nicholson'un dahil olduğu sahneler bir anda sinema tarihinin en unutulmaz anlarına dönüşmekte. Finaliyle birlikte hoşgörüsüzlüğünün bir anlamlı bir temele dayanamadan şekillenip ne kadar ölümcül bir hal alabileceğini göstermekte. 

All the Real Girls

Yönetmen: David Gordon Green

Senaryo:David Gordon Green

Oyuncular: Paul Schneider, Zoey Deschanel, Patricia Clarkson, Shea Whignam, Danny McBride

2004 senesinde festivaller yoluyla Türkiye'ye uğrayan “All the Real Girls” sinemanın alternatif ayaklarından birinin ipuçlarını veriyor. Gittikçe temponun, görsel efektin, gösterişin yükseldiği ana akım sinemaya inat başka bir sinemanın olabileceğini gösteren bir film. Bir taşra kasabasında geçen bir aşk hikayesine indirgeyebileceğimiz öyküsü pek parlak bir vaat etmiyor gibi gözükse de her karesine sinen sinema duygusunun etkileyiciliği şaşırtıcı. Evet, karşımızdaki küçük bir büyük film.

-Paul kasabanın en çapkın gencidir ve kasabada birlikte olmadığı kadın kalmamıştır.  Takıldığı arkadaş grubunun lideri Tip'in, şehirde üniversiteyi bitiren kardeşi Noel kasabaya geri döner. Noel'in hayatı boyunca eline erkek değmemiştir. Tip'in tüm baskılarına rağmen Noel ve Paul yakınlaşırlar. Herkes artık beklenen sonu beklemeye koyulmuştur.-

“George Washington” ile bağımsız Amerikan sinemasına hızlı bir giriş yönetmen ve senarist David Gordon Green'in, bu filminde de iyi bir iş çıkardığını söylemek lazım. Yer yer doğaçlamaya izin veren senaryosunun bazı noktalarda acıtan bir gerçekçiliğe erişmekte. Bağımsız Amerikan sinemasının bazı romantik örneklerini hatırlattığı sahnelere rağmen özellikle ikinci yarısında iç burkan bir filme dönüşüyor. Süprizsiz yapısına rağmen Green'in güçlü yönetimi sayesinde kendine çekiyor “All the Real Girl” ve küçük bir öyküden büyük laflar etmeyi başarıyor.

Paul Schneider alışık olmadığımız bu jön rolünde karakteri tüm ayrıntıları ile özümsediğini gösteren bir performans sergiliyor. Parktadaki itiraf sahnesi ve final sekansındaki performansı onun kıymeti bilinmeyen bir karakter oyuncusu olduğunun altını çiziyor. En son “Bright Star”da izlediğimiz oyuncu, karakterinin tekinsiz ama bir yandan da çocuksu yanını eksiksiz sunuyor. Zoey Deschanel de sadece çok güzel gözleri olan tatlı bir kadın olmadığını gösteriyor-ama şunu da eklemek gerek, her ne kadar kendisinden çok umutlu olsam da bu filmdeki performansına bir daha ulaşamayacağını idrak ediyorum yavaş yavaş. İkinci yarısında her göründüğü sahnede seyircinin boğazını düğümletiyor. Son olarak yine muhteşem bir Patricia Clarkson'un filmin bonusu olduğunu ekleyelim.

Kardeş Filmler

Dandelion-İlk Aşk-2004

Amerikan taşra hayatını tasvir ediş biçiminden belki de “All the Real Girls” en çok benzeştiği film. Sıkışmışlık, kaybedilen gelecek umutları, sağlıksız aile ilişkileri, taşranın zamansız havası-burada Reha Erdem'in “Beş Vakit”i de analım- filmlerin ortak besleyenleri. Kötü sonlarla bitmelerine rağmen bunu Çağan Irmak'ın “Issız Adam”ı gibi melodram haline getirmek yerine böğre atılan sıkı bir yumruk kadar vurucu bir son hazırlamaları kardeşliklerini kuvvetlendiriyor. Senaryoların otobiyografik özellikler taşıması ve hikayenin erkek karakterin gözünden anlatılması bir diğer benzerlik.

Before Sunrise&Before Sunset-1995&2004

Linklater'in bu romantizm başyapıtları diyebileceğimiz filmlerle kardeşlik, etkili bir şekilde kullanılan doğaçlamadan geliyor. Jesse ve Celine'nin film boyunca konuşmaların yanında belki Paul ve Noel'inkiler pek doğaçlamadan sayılmayabilir ama bağımsız sinema içerisinde gitgide kendine sağlam bir yer bulan alternatif bir damarın yaratılmasında “Before Sunrise” ve “Before Sunset” kadar olmasa da gayet ciddi bir rol üstleniyor “All the Real Girls”.